«Միացեալ Նահանգներուն Թշնամի Ըլլալը Վտանգաւոր Է, Սակայն Ընկեր Ըլլալը՝ Մահացու»
ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
26 Փետրուար 2025
haroutchekijian.wordpress.com
Փրոֆեսէօր Ճեֆրի Սաքս 19 Փետրուար 2025-ին Եւրոպական Խորհրդարանին մէջ 1 ժամ 38 վայրկեան զգայացունց ելոյթ մը ունեցաւ Միացեալ Նահանգներ-Եւրոպա-Ռուսիա այժմու եւ գալիք աշխարհաքաղաքականութեան մասին, որուն տեսերիզէն, ստորեւ, երկու փոքր հատուածներ կը թարգմանեմ (1):
Նախ՝ ո՛վ է դոկտ. Ճեֆրի Սաքս Jeffrey Sachs: Հարվըրտ համալսարանէն շրջանաւարտ, քաղաքական տնտեսութեան եւ միջազգային զարգացման մասնագէտ, Քոլումպիա համալսարանին մէջ դասախօս է: Ան տնտեսական զարգացման, համաշխարհային մեծ տնտեսութեան եւ աղքատութեան դէմ պայքարի աշխարհի առաջատար փորձագէտներէն է: Աշխատանքը զինք տարած է աւելի քան 130 երկիր, եւ ան՝ տասնեակ համաշխարհային առաջնորդներու խորհուրդ տուած է Ամերիկայի, Եւրոպայի, Ասիոյ, Ափրիկէի եւ Միջին Արեւելքի տնտեսական ռազմավարութեան վերաբերեալ (2), (3):
Սաքսի զրոյցին 5 գլխաւոր բաժիններն են՝ 1. Միացեալ Նահանգներն (ՄՆ) ու միաբեւեռութիւնը, 2. ՄՆ-ու ղեկավարած պատերազմներուն հետեւանքները, 3. ՄՆ-ը եւ Եւրոպայի կորսուած ձայնը, 4. Գալիք ուղին՝ արտաքին քաղաքականութեան վերաիմաստաւորում եւ 5. Կոչ խաղաղութեան: Նախ, բացման խօսքը՝ լման.
«Սա իսկապէս բարդ եւ արագ փոխուող ժամանակաշրջան է ու շատ վտանգաւոր: Այսպիսով, մենք իսկապէս կարիքը ունինք միտքի յստակութեան: Յատկապէս զիս կը հետաքրքրէ՛ մեր այս զրոյցը, այնպէս որ կը փորձեմ հակիրճ եւ յստակ ըլլալ: Վերջին 36 տարիներուն ընթացքին Արեւելեան Եւրոպայի, նախկին Խորհրդային Միութեան եւ Ռուսիոյ շատ մօտէն հետեւած եմ: Լեհաստանի կառավարութեան խորհրդականը Եղած եմ 1989-ին, նախագահ Կորպաչովին՝ 1990-1991, Նախագահ Ելցինին՝ 1991-1993 եւ Ուքրայինայի նախագահ Քուչմային՝ 1993-1994:
«Էսթոնիոյ դրամանիշի ստեղծումին մասնակից էի: Օգտակար եղած եմ նախկին Եուկոսլավիոյ երկիրներուն, յատկապէս՝ Սլովենիոյ: Մայտանէն (Ուքրայինայի գունաւոր յեղափոխութիւն*) ետք, նոր կառավարութիւնը ինձմէ խնդրեց Քիեւ գալ, ու զիս Մայտանի մէջ շրջեցուցին, շատ բան իմացայ անմիջականօրէն: Աւելի քան 30 տարի է կապի մէջ եմ Ռուսիոյ ղեկավարներուն հետ:
«Մօտէն կը ճանչնամ ամերիկեան քաղաքական ղեկավարութիւնը: Տնտեսութեան նախորդ քարտուղարը 51 տարի առաջ իմ ուսուցիչս եղած էր: Յստակ գաղափար մը տալու համար, մենք կէս դար շատ մտերիմ ընկերներ էինք։ Ես բոլոր այսպիսի մարդոց կը ճանչնամ:
«Այս բոլորը կ՚ըսեմ, բացատրելու համար, որ իմ տեսակէտս երկրորդ անձէ մը չէ՛, այլ՝ ուղղակի իմս: Ըսածս գաղափարախօսութիւն չէ՛: Այդ ժամանակաշրջանին աչքովս տեսածներս են: Եւրոպայի պատահած իրադարձութիւններու ըմբռնումիս մէջ կը ներառնեմ ոչ միայն ուքրանական ճգնաժամը, այլեւ 1999-ի Սերպիան, Միջին Արեւելքի պատերազմները, ներառեալ Իրաքը եւ Սուրիան, որոնց մէջ նաեւ Ափրիկէի՝ Սուտանի, Սոմալիի եւ Լիպիոյ պատերազմները: Ըսելիքներս մեծ չափով կրնան զարմացնել ձեզ, եւ հաւանաբար դատապարտուին:
«Ասոնք պատերազմներ են, որոնք ղեկավարած եւ պատճառած է Միացեալ Նահանգները: Եւ այս՝ աւելի քան 40 տարիէ ի վեր: Յատկապէս 1990-ին, 1991-ին, իսկ ապա՝ Խորհրդային Միութեան աւարտէն ետք, եկաւ այն տեսակէտին, որ ՄՆ-ը այժմ կը ղեկավարէ աշխարհը, եւ թէ՝ ՄՆ-ը պէտք չէ կարեւորութիւն տայ որեւէ մէկուն տեսակէտին, կարմիր գիծերուն, մտահոգութիւններուն, անվտանգութեան տեսակէտներուն, կամ միջազգային պարտաւորութիւններուն եւ կամ ՄԱԿ-ի որեւէ կազմակերպութեան օրէնքներուն: Ներողամիտ եղէք որ այսքան յստակ ու չոր ձեւով ըսի, սակայն՝ կ՚ուզեմ, որ հասկնաք:
«Շատ ջանք թափեցի 1991-ին Միխայիլ Կորպաչովին օգնելու համար, որ, իմ կարծիքով, արդի ժամանակներու ամենամեծ պետական գործիչն էր: Վերջերս կարդացի օրին՝ Ազգային անվտանգութեան խորհուրդին (ՄՆ*) իմ առաջարկիս քննարկումի արխիւային յուշագիրը, թէ՝ ինչպէս անոնք ամբողջութեամբ մերժեցին զայն եւ օրակարգէն դուրս շպրտեցին ու ծիծաղեցան, երբ ըսի, որ Միացեալ Նահանգները պէտք է օգնէ Խորհրդային Միութեան տնտեսական կայունացման եւ բարեփոխումներու հարցերուն: Այնտեղ մասնաւորապէս, Հարվըրտի իմ նախկին գործընկերներէս ոմանք, ըսած են, որ մենք կ՚ընենք նուազագոյնը, աղէտը կանխելու համար, սակայն նուազագո՛յնը: Մեր գործը օգնել չէ՛: Այլ ճիշդ հակառա՛կը։
«Տիք Չէյնին, (ՄՆ փոխնախագահ*) Փոլ Վոլֆովիցը (ՄՆ պաշտպանութեան փոխնախարար*) եւ շատ այլ անուններ, որոնց դուք կը ճանչնաք, բառացիօրէն կը հաւատային, որ այժմ ԱՄՆ-ի աշխարհն է այս, եւ մենք կ՚ընենք այնպէս, ինչպէս կ՚ուզենք: Մենք պիտի մաքրագործենք նախկին Խորհրդային Միութիւնը:
«Մենք դուրս կը բերենք մնացեալ բոլոր դաշնակիցները (Ռուսիոյ ազդեցութենէն*): Այն երկիրները, ինչպիսիք են Իրաքը, Սուրիան եւ այլն, պիտի մեկնին (պատժուին*): Այս արտաքին քաղաքականութիւնը արդէն 33 տարի է կ՚ապրինք: Եւրոպան ասոր համար ծանր գին վճարեց, քանի որ այս ընթացքին որեւէ ուրոյն արտաքին քաղաքականութիւն չէ՛ ունեցած, որ ես կրնամ յայտնել: Ո՛չ մէկ ձայն, ո՛չ միասնութիւն, ո՛չ մէկ յստակութիւն, ո՛չ մէկ եւրոպական շահ, մի՛այն՝ Ամերիկայի հաւատարմութիւն:
«Եղած են պահեր, երբ կային տարակարծութիւններ, որոնք կը կարծեմ, հիանալի անհամաձայնութիւններ էին, յատկապէս վերջինը՝ կարեւոր ժամանակաշրջան էր 2003-ին՝ Իրաքի պատերազմին, երբ Ֆրանսան եւ Գերմանիան ըսին, որ մենք չե՛նք ընդունիր, որ Միացեալ Նահանգները շրջանցեն ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդը այս պատերազմին համար: Այդ պատերազմը, ի դէպ, ուղղակի՛օրէն յօրինուած է Նեթանյահույի եւ ԱՄՆ-ի Փենթակոնի իր գործընկերներուն կողմէ։ Ես չե՛մ ըսեր, որ փոխադարձ շահու համար էր այլ կ՚ըսեմ, որ ուղղակի՛ նախայարձակ պատերազմ էր, որ Իսրայէլի՛ համար սկսանք:
«Այդ պատերազմ էր, որ Փոլ Վոլֆովիցն ու Տակլըս Ֆայֆը (Փենթակոնի բարձր պաշտօնեայ*) համակարգեցին Նեթանյահույի հետ: Այդ վերջի՛ն անգամն էր, որ Եւրոպան ձայն ունէր։ Այն ժամանակ խօսեցայ եւրոպացի առաջնորդներու հետ, անոնք շատ յստակ էին ու այդ՝ իսկապէս հրաշալի էր: Անկէ ետք Եւրոպան ամբողջութեամբ կորսնցուց իր ձայնը, յատկապէս 2008-ին: Այժմ, այն ինչ որ տեղի ունեցաւ 1991-էն ետք, հասնելով 2008-ին, այն է, որ Միացեալ Նահանգները որոշեցին, որ միաբեւեռութիւնը կը նշանակէ, որ ՆԱԹՕ-ը Պրիւքսելէն մինչեւ Վլատիվոսթոք քայլ առ քայլ պէտք է ընդլայնուի: …. 1994-ին նախագահ Քլինթըն ՆԱԹՕ-ի դէպի արեւելք տարածումի որոշումը ստորագրեց»:
Այժմ Սաքսի ելոյթին 24 էջ սղագրութենէն այլ ուշագրաւ հատուած մը ներկայացնելով պիտի բաւարարուիմ. «….Երբ 1991-ին Խորհրդային Միութիւնը փուլ եկաւ, ՄՆ-ը բառացիօրէն հաւատացին, որ աշխարհը իրենց կը պատկանի եւ ուզածնին պիտի ընեն:
«Միջին Արեւելքի պատերազմները, Սերպիան եւ Ափրիկէի պատերազմները ՄՆ-ը պատճառեց եւ առաջնորդեց, եւ այս՝ 40 տարիներ շարունակ: Այս ընթացքին Եւրոպան չէ ունեցած որեւէ արտաքին քաղաքականութիւն, որ կրնամ հասկնալ: Ո՛չ ձայն, ո՛չ միասնութիւն եւ ո՛չ ալ յստակութիւն մի՛այն Ամերիկայի լուռ ու մունջ հաւատարմութիւն:
«Կը խնդրեմ, որ ամերիկացի պաշտօնեաներ չունենա՛ք Եւրոպայի գլխուն: Ունեցէք եւրոպացի՛ պաշտօնատարներ, եւրոպակա՛ն ուրոյն արտաքին քաղաքականութիւն, քանի որ շատ երկար տարիներ Ռուսիոյ հետ է որ պիտի ապրիք:
«Ուստի կը խնդրեմ, որ Ռուսիոյ հետ բանակցիք: Նախագահներ Թրամփ եւ Փութին պիտի համաձայնին դադրեցնել (Ուքրայինայի*) պատերազմը: Եթէ Եւրոպան շարունակէ իր սաստիկ ռազմատենչ հռետորաբանութիւնն ու կեցուածքը՝ կարեւորութիւն չունին, քանի որ պատերազմը դադրելու վրայ է: Այս օրերուս, այս իրականութեան մասին ո՛չ մէկ բառ կ՚ըսուի ամերիկացի ժողովուրդին, կամ ձեզի, որեւէ բանի մասին, կամ ձեր թերթերէն որեւէ մէկուն մէջ:
«Այն գաղափարը, թէ՝ Փութինը Ռուսական կայսրութիւնը վերականգնելու ծրագիր ունի՝ մանկական քարոզչութիւն է: Ուրեմն, պատերազմը սկսաւ, ի՞նչ էր Փութինին նպատակը պատերազմին… Ես կրնամ ըսել, թէ իր նպատակը ի՛նչ էր: Երբ Զելենսքին 7 օր ետք ըսաւ. «Եկէք բանակցինք» ես անոր մանրամասնութիւններուն կատարելապէս լաւատեղեակ եմ: Ես իսկոյն Անգարա մեկնեցայ մանրամասնօրէն լսելու, թէ միջնորդները ի՛նչ կ՚ընէին:
«Ուքրայինա ն միակողմանիօրէն հեռացաւ գրեթէ հասունցած համաձայնութենէն: ի՞նչու… Քանի որ Միացեալ Նահանգնե՛րը իրենց այդպէս ըսին: Ես աղաչեցի Ուքրայինացի ներուն, որ չհեռանան, քանի որ ես ուքրանական փորձառութիւն ունեցած եմ: Ուքրայինացի ներուն խորհուրդ տուի, որ ես երբե՛ք հակաուքրանական չեմ: Ես լիովին ուքրանամէտ եմ:
«Անոնց ըսի փրկեցէ՛ք ձեր կեանքը, փրկեցէ՛ք ձեր ինքնիշխանութիւնը փրկեցէ՛ք ձեր տարածքը, չէզո՛ք եղէք: Ամերիկացիներուն մտիկ մի՛ ընէք: Ես անոնց կրկնեցի Հենրի Քիսինճըրի յայտնի ասացուածքը. «Միացեալ Նահանգներուն թշնամի ըլլալը վտանգաւոր է, սակայն ընկեր ըլլալը՝ մահացու»»: Վերջ:
Ահաւասիկ Սաքսի այս կարեւոր ու յատկանշական ուղերձը, շատ պատշաճօրէն կը յարմարի Հայաստանին: Հայաստանը խելագարի նման, պատմական այս բացառիկ օրերուն, երբ աշխարհակարգը շրջադարձի մէջ կը գտնուի, այս իշխանութեան բովանդակ ձախաւեր, անճարակ ու հակահայ քաղաքականութիւնը, դիւանագիտական անհաւատալի ինքնակործան արարքներով, բռնած է մահացու ուղին: Ետդարձ կատարելը ուշ չէ, արդէն Ռուսիոյ հետ դաշնակցային եւ բարեկամական յարաբերութիւններ ունինք, որուն վրայ փոխադարձ կերպով պէտք է գուրգուրալ:
* Լուսաբանութիւններն ու ընդգծումները իմ կողմէս
- https://www.islamicity.org/104151/jeffrey-sachs-brings-real-politics-to-the-eu-parliament/
- https://en.wikipedia.org/wiki/Jeffrey_Sachs
- https://www.congress.gov/117/meeting/house/114542/witnesses/HHRG-117-GO00-Bio-SachsJ-20220329.pdf
