Ի՜ՆՉ ՆՈՐ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹԻՒՆ, Ի՜ՆՉ ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆ…

Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ

19 Փետրուար 2025

Վերջին օրերուն, մասնաւորաբար Ուքրայինայի շուրջ Արեւելք-Արեւմուտք սակարկութեանց նորագոյն պատկերին դիմաց, ստեղծուած է կացութիւն, որուն անհաշուելի ծալքերը, մէկը միւսը հակասող զարգացումները ի՛սկապէս որ ստեղծած են գլխապտոյտ պատճառող վիճակ: Շատ ուժեղ կը հնչեն մէկ կողմէ՝ Ուքրայինայի նկատմամբ Միացեալ Նահանգներու կեցուածքի 180 աստիճանի շրջումը, միւս կողմէ՝ նոյն տագնապին դիմաց Ուաշինկթընի եւ եւրոպացի դաշնակիցներուն միջեւ տարակարծութիւնները (մէկը ձեռքերը կը լուայ Ուքրայինայէն ու մեղադրանքներ կ’արձակէ անոր հասցէին, միւսը ոգի ի բռին կ’ուզէ շարունակել նախորդ երեք տարիներու ընթացքը եւ կը ստանայ… Ուաշինկթընի քաջալերանքը), այլ գիծերու վրայ՝ Թուրքիոյ եւ Չինաստանի նման ուժերու ախորժակը՝ պատրաստուող կարկանդակէն անմասն չմնալու իմաստով (անոնք կը յայտարարեն, որ լուծումին պէտք է մասնակից ըլլան ԲՈԼՈՐ ԿՈՂՄԵՐԸ, այսինքն՝ նաեւ իրենք, որովհետեւ յստակ է, որ յաջորդ փուլին, կայ Ուքրայինայի բնական հարստութիւնները կողոպտելու ծրագիր), իսկ անդին, Ուքրայինան փաստօրէն լքուած է նստելու ցեխի մէջ, աղօթելու՝ որ յարալէզները վար իջնեն հեռաւոր երկինքներէն եւ դարման բերեն իր բազմատեսակ վէրքերուն:

Ստեղծուած յորձանուտին մէջ, հազար ու մէկ մեկնաբանութիւն կը նետուի հրապարակ: Նոյն ախտով վարակուած է նաեւ Հայաստանի բեմը: Այս բոլորը կը կատարուին ի տես եւ ի լուր օր-աւուր հրապարակ եկող տեղեկութիւններուն, ստեղծելուվ այն տպաւորութիւնը, թէ ո՛ւր որ է, Ուաշինկթըն եւ Մոսկուա, մէկդի դրած միւս բոլոր կողմերը՝ բարեկամ թէ հակառակորդ, վաղը-միւս օր պիտի հասնին լուծման տարազի մը եւ զայն պիտի հրեն բոլորին կոկորդէն վար: Երկարաշունչ քայլարշաւի մը եւ նոր անակնկալներու, շրջադարձութիւններու նախատեսութիւնները նուազ ծանր կը կշռեն…

***

Եթէ պահ մը մենք մեզ ձերբազատենք փոթորիկին անմիջական մթնոլորտէն, եւ մեր յիշողութեան տակառը պրպտենք նախընթաց՝ նման վիճակներու ուղղութեամբ, դժուարութիւն պիտի չունենաք տեսնելու, որ գլխապտոյտ պատճառող կամ շփոթ ստեղծող քիչ բան կայ (շփոթեցնող մասնիկներ մի՛շտ ալ եղած են): Խառնաշփոթէն խուսափելու համար, հարկ է դէպքերն ու զարգացումները դիտել կարելի ամէնէն լայն դաշտերուն մէջ, հաշուի առնել մօտ ու հեռու բոլոր իրադարձութիւնները եւ անոր համագումարին հիմամբ կատարել ըստ կարելւոյն՝ ճշգրիտ գնահատականներ, ճշդել ամէնէն հաւանական կարելիութիւնները: Նոյնքան կարեւոր է չսահմանափակուիլ անմիջական եւ առհասարակ մակերեսին վրայ ծփացող տեղեկութիւններով, այլ հարցումներ տալ ու պատասխաններ գտնել, թէ եղածներուն մէջ ինչպիսի՞ յետին նպատակներ ու հաշիւներ կան, չոր իրականութիւններ՝ որոնց մասին գրեթէ բան չ’ըսուիր…:

Ի՛նչ շրջագիծի եւ մակարդակներու վրայ ալ դիտենք զարգացումները, կշիռի դնենք դրական ու անհաճոյ հաւանականութիւնները, կայ այլ յստակ բան մը. եթէ Ուքրայինան պիտի ըլլայ ցարդ երեւութական, քիչ մըն ալ շօշափելի բարեշրջումներէն գլխաւոր ազդուողը, ըսենք՝ զո՛հը, անիկա միայնակ չէ ու պիտի չմնայ իր ճակատագիրին հետ, այլ ստեղծուած նոր կացութիւնները իրենց մեղմ ու ամեհի ազդեցութիւնները պիտի ունենան աշխարհը յուզող բազմաթիւ տագնապներու վրայ, բարեկամներու եւ հակառակորդներու յարաբերութեա՛նց վրայ. այս ըսելով, պէտք է շեշտենք, որ Կովկասի մէջ կիզակէտ մը հանդիսացող մեր հայրենիքին նաւն ալ տատանումներու ենթակայ պիտի ըլլայ ստեղծուած հովերէն, որոնք անպայման այժմու ուղղութեամբ պիտի չշարունակեն փչել ընդմիշտ: Եւ բոլորովին անհիմն չեն այն տեսութիւնները, թէ ստեղծուած պատկերին մէջ կան իրական եւ խաբուսիկ, շուտով վերաշրջելի գիծեր: Եւ ասոր անունը… մեծապետական քաղաքականութիւն է, այսինքն՝ մեծերուն հաշիւներուն վերադասաւորումը, որուն մէջ փոքրերը կրնան նահատակ երթալ, եթէ անոնց մէջ պակսի շրջահայեացութիւնը, հեռատեսութիւնը եւ հաւասարակշիռ ուղղութիւն պահպանելու ունակութիւնը: Մենք միակ փոքրը չենք, կան դրացի եւ հեռաւոր բազմաթիւ փոքրեր, որոնք արդէն մեզմէ աւելի՛ յաջող կերպով կը մտնեն նոր խաղին մէջ:

***

Երեւան որքանո՞վ հաղորդ է այս յորձանուտին:

Քաղաքական շրջանակներ ըստ բաւականին իրազեկ են. կը կատարուին իմաստալից վերլուծումներ ու մասնագիտական մօտեցումով քննարկումներ, որոնց դիմաց, սակայն, իշխանական շրջանակը կարծէք թէ շատ ալ տրամադիր չէ հրաժարելու հին(ցած) յանկերգներէ եւ այլապէս՝ տեղական դաշտին մէջ խառնաշփոթ վիճակ ստեղծելու դիտաւորութիւններէն: Իւրաքանչիւր արեւածագի հետ ու օրուան տարբեր ժամերուն, ՔՊ-ական խմբակին պետն ու կողքին քալողները հին… նորութիւն մը կը նետեն հրապարակ, կրկին ու կրկին փաստելով, որ իրենց առաջին ու վերջին մտահոգութիւնն է ժողովուրդին – նաեւ Սփիւռքի հայութեան – ուշադրութիւնը շեղել իսկական հարցերէն ու մարտահրաւէրներէն, քողարկել իրենց կործանարար վարմունքը:

Եթէ անոնց յիշեցում կատարուի էական հարցերու մասին՝ անոնց հակազդեցութիւնը ունի հետեւեալ իմաստը. ի՜նչ Արցախ, Պաքուի մէջ ի՜նչ բանտարկեալներ ու պատանդներ, ի՜նչ սղութիւն ու ապրուստի պայմաններու դժուարացում, ի՜նչ Սիւնիքի եւ այլ սահմանային գօտիներու վտանգում, ի՜նչ Ցեղասպանութիւն, թուրք-ազերիին դէմ միջազգային ի՜նչ հետապնդում-պահանջատիրութիւն (ինչու-ներու շարքը կրնանք երկարել): Իրենց համար, կայ մէկ մտասեւեռում՝ ուղղակի կամ անուղղակի քայլերով պատրաստուիլ յառաջիկայ ընտրութիւններուն, այդ նպատակով ալ հող պատրաստել, սկսելով տեղական ընտրութիւններու կալուածին մէջ:

Իշխանականներուն համար, մինչեւ իսկ երկրորդական են այն իրական փաստարկումները, թէ՝ իրենք բանիւ եւ գործով դարձած են թուրք-ազերիական ծրագիրներու գործակատարը (դարձեալ յիշեցնենք, որ իշխանապետը օր մը յայտարարեց, թէ ինք չի նեղանար, եթէ զինք թուրք որակեն…): Եւ ահա, դարձեալ հրապարակ կու գայ «նոր սահմանադրութիւն պիտի մշակենք»ի յանկերգով ու չնաշխարհի՜կ «տեսութիւններով», որոնց ազերիական թելադրանք ըլլալը փաստուած է կրկին ու կրկին: Այսօրուան օրակարգն է  յաջորդ ընտրութիւններուն իրենց յարմար զգեստ մը ձեւաւորել-կարելու գործը: Եւ սա միակ «շեղող զբաղումը» չէ, որ կը նետուի ժողովուրդին գիրկը…

***

Իշխանաւորներուն դիտաւորութիւնները – սահմանադրութիւն «հնարելու» թէ այլ ճամբաներով – արեւու լոյսին չափ յստակ են: Յստակ չէ – եւ ահա հոն է մտահոգիչ գլխապտոյտը-, թէ ժողովուրդը ինչո՞ւ կը մերժէ տեսնել վնասարար ընթացքն ու զայն յամառօրէն շարունակելու, վերարտադրուելու իշխանաւորներուն ջլախտաւոր վազքը: Կ’ուզեն վերարտադրուիլ՝ որպէսզի ի՞նչ. Արցախը նուիրեցին, սահմանամերձ հողամասեր նուիրեցին, ազերիներուն գրաւած (իրենց իսկ խոստովանութեամբ) տարածքներուն վերատիրանալու նպատակով որեւէ բան չընելու «վարպետի քաղաքականութիւնը» բաւարար չե՞ն, պէտք է անպայման ընդդիմադիրներուն զգուշացումները՝ Սիւնիքն ու այլ տարածքներ կորսնցնելու, աւելի, եւս կղզիանալու-կրճատուելու եւ ապրուստի պայմաններու նոր նահանջ իմաստով՝ իրականութի՞ւն դառնան, բանակէն մնացա՞ծն ալ «ասֆալթին փռուի», որպէսզի վաղն ալ օրօրեն այն քարոզչութեամբ, թէ այդ բոլորը նախկինները ըրած են, ա՛յն նախկինները՝ որոնց իշխանութեան ղեկէն հեռացումը շուտով եօթներորդ տարին պիտի բոլորէ…

Իշխանաւորներուն անատակութի՛ւնն ալ, թշնամիին լծակից ըլլա՛լն ալ յստակ է: Կան անյստակ այլ գիծեր: Այդ ինչպէ՞ս կ’ըլլայ, որ ընդդիմադիրները, որոնց հայրենապաշտպանութեան յանձնառութիւնը վեր է ամէն կասկածէ, չեն կրնար մէկդի դնել քողարկեալ – եւ ո՛չ հրատապ – տարակարծութիւնները, համախմբուիլ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄԻԱՑԵԱԼ ՕՐԱԿԱՐԳի մը շուրջ, որպէսզի վերջ դնեն իրերայաջորդ անկումներու եւ կորուստներու շարանին: Ինչո՞ւ հրապարակ չի գար հայրենիքի փրկութեան լիարժէք ծրագիր մը, որ թօթափէ աշխարհը յուզող եւ գլխապտոյտ պատճառող ազդեցութիւնները, Հայաստանը վերադարձնէ մօտիկ եւ հեռաւոր գօտիներու մէջ ի յայտ եկող նորութիւններուն համընթաց նաւարկումի:

Կրկնենք. իշխանաւորները անատակ, չկամ եւ շատ ուրիշ բան են նման առաջադրանք իրականացնելու առումով, իրենք զիրեն հասցուցած են այնպիսի՛ կէտի մը, ուրկէ անկարող են ետդարձ ընելու, այնքա՛ն որ ամուր պատանդուած են դրսեցիներուն իրենց խոստացած յանձնառութիւններուն չուաններով: Հետեւաբար, դարձեալ կրկնենք. պատխասանատուութեան ծանրութիւնը կ’իյնայ ընդդիմադիր ճակատին ուսերուն:

Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանի մէջ թէ Սփիւռքի՝ կան մասնագէտներ, կարող ու ատակ մարդիկ, կազմակերպութիւններ ու հայրենիքի իրաւունքներուն հետամուտ ցանցեր, որոնց կարողականութեանց մէկտեղումը աւելի քան հրամայական է այսօր. փոխընտրանքը պիտի ըլլայ դուրս չգալ հանդիսատեսի կօշիկներէն, իսկ հետեւանքը պիտի ըլլայ այն, որ իշխանաւորները շարունակեն իրենց էշերը յառաջ քշել ա՛յն «ճամբու քարտէս»ին հիմամբ, որ իրենց ձեռքը տրուած է Հայաստանը վերջնական զոհասեղանին վրայ դնել փորձողներու կողմէ:

Հայաստան – եւ ամբողջ հայութիւնը – կոչուած են կասեցնելու կորստաբեր ընթացքը, ընդդիմադիրներուն առաքելութեան մաս կը կազմէ բանալ ցարդ կոյր մնալ ուխտածներուն աչքերը եւ իշխանաւորներուն գործնապէս պատասխանել. ի՜նչ նոր սահմանադրութիւն, ի՜նչ ընտրութիւն, թուրք-ազերիական բազմայարկ պահանջներու ի՜նչ գոհացում…: Այդ բոլորին դիմաց, այսօր կայ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ ՓՐԿՈՒԹԵԱՆ եւ ԲՈԼՈՐ ՎՆԱՍՆԵՐԷՆ ԵՏԴԱՐՁԻ անյետաձգելի հրամայականը: